1878 – Kiralık Ada Kıbrıs… Sizce Kaç Sterlin Eder?

Tayfun ÇAVUŞOĞLU /

Kıbrıs Adası, 1878 yılında tek kurşun atılmaksızın, Osmanlı Devleti tarafından İngiliz yönetimine teslim edilmiştir. Bunu İngiliz diplomasisi, İngiltere’nin teklif ettiği ‘Osmanlı-İngiliz İttifak anlaşmasını Osmanlı hükümetine entrika ve baskıyla imzalatmak suretiyle başarmıştır.

Binlerce şehit verilerek kazanılan ve aradan geçen 300 yılda Türklere de yurt olan böylesine önemli bir vatan toprağının, böyle diplomatik bir anlaşmayla kiralanmak suretiyle İngiltere’ye terk ve teslim edilmesi, Türk tarihinde benzeri görülmemiş korkunç bir gaflet ve zillettir.

Bunun nasıl ve hangi şartlar altında gerçekleştiğini bilmek ve tarihi olaylardan ibret dersi çıkarmak gerekir.

Kıbrıs adasının elimizden çıkmasına yol açan süreç, Osmanlı İmparatorluğu’nun özellikle Balkanlar, Karadeniz, Doğu Anadolu topraklarının Rus tehdidi altına girmesi ve Kırım Savaşı ile başladı.

93 Harbi’nin ardından Osmanlı ile Rusya arasında, 3 Mart 1878 tarihinde Ayastefanos Antlaşması imzalanmıştı. Bu antlaşmanın şartları Osmanlı açısından son derece ağırdı ve Rusya’yı Balkanlar’daki tek güç haline getiriyordu. Nitekim bu durum Avrupa’nın diğer büyük devletlerini rahatsız etmekteydi.

Sultan II. Abdülhamid, İngiltere’yi Rusya’ya karşı kışkırtmaktaydı. Osmanlı İmparatorluğu savaşta yenilmiş ve anlaşmak zorunda kalmıştı. Ancak yapılan antlaşma devletin çöküşünü getirebilecek ağırlıktaydı.

II.Abdülhamid de çareyi Avrupa devletlerini Rusya’ya karşı kullanarak durumu hafifletmekte aramaktaydı.

İngiltere Rusya’nın Orta Doğu’daki İngiliz menfaatlerini tehdit edeceğine, sıcak denizlere inip kendisiyle rekabete başlayacağına inanmıştı. Diğer Avrupa devletleri ile Rusya üzerinde kurduğu yoğun baskı sonucunda yeni bir savaşı göze alamayan Rusya, antlaşmanın yeniden gözden geçirilmesine razı oldu. Bu amaçla Berlin’de bir kongre düzenlenecekti.

Akdeniz’deki çıkarlarını düşünen İngiltere, Berlin Kongresi’nde, Osmanlı Devleti’nin çıkarlarını savunacağına ve Rus Çarlığına karşı onu koruyacağına dair söz verdi ve bunun için Akdeniz’de bir üs yani Kıbrıs Adası’nı istedi.

Çünkü İngilizler, 1869’da Süveyş Kanalı’nın açılmasından sonra buranın güvenliğini sağlayacak tedbirler arayışına girmiş ve hatta Kıbrıs ile birlikte kanalın da güvenliği için İskenderun’u bile almayı düşünmüştü.

Berlin kongresinden 9 gün önce 4 Haziran 1878’de imzalanan Kıbrıs Konvansiyonu ile Kıbrıs Adası, İngiltere’ye kiralandı.

Bu konvansiyonda Kıbrıs idaresi İngiltere’ye bırakılmakla birlikte ada kâğıt üzerinde Osmanlı mülkiyeti olmaya devam ediyordu.

Bu antlaşmaya göre, hükümet için yapılan harcamalar dışındaki adadan elde edilen gelir, İngiltere tarafından “yıllık sabit ödeme” olarak Osmanlı İmparatorluğu’na ödenecekti.

Antlaşmada yer alan bu madde, Osmanlıların adayı İngiltere’ye bırakmadığını, sadece kiralayarak geçici olarak yönetimini bıraktığını gösteriyordu. Ama bunun ham hayalden ibaret olduğu belliydi. Ada’ya İngiliz bayrağı çekildikten sonra, geri dönüşün olmayacağı o günden belliydi.

1 Temmuz 1878’de 8 maddelik ek bir antlaşma daha yapıldı. Rusya’nın Kars ve Doğu Anadolu’yu terk etmesi durumunda, İngiltere’nin de Kıbrıs’ı tahliye etmesi kabul edildi. Ancak bu da hiçbir zaman gerçekleşmedi.

Peki kira ne kadardı diye sorarsanız:

Yapılan görüşmeler sonunda yıllık sabit kira bedeli, 92.799 Sterlin, 11 Shilling ve 3 Penny olarak belirlendi.

1914 yılına kadar Ada’yı sözde mülkiyeti Osmanlı Devleti’nde olmak üzere idare eden İngiltere, Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı’na 5 Kasım 1914 tarihinde İngiltere’ye karşı Almanlarla birlikte savaşa girdiği için Kıbrıs adasını ilhak ettiğini bildirdi. II. Abdülhamit döneminde yapılan hatanın, kaçınılmaz sonucu buydu.

Bu hiç şaşırtıcı olmadı çünkü İngiltere daha birkaç ay önce de İngiliz tersanelerinde Osmanlı devleti için inşa edilen 2 savaş gemisine el koymuş, üstelik peşin aldığı parayı da iade etmemişti.

İngiltere 1915 yılında ise kendi yanında savaşa dâhil olması şartıyla Kıbrıs Adasını Yunanistan’a teklif etti. Ancak savaşı Almanya’nın kazanacağını düşünen Yunanistan, bu teklifi kabul etmedi.

Yunan hükümetinin I. Dünya Savaşı’nın sonuna doğru savaşa İngiltere lehine dâhil olmasına rağmen, İngiltere adayı Yunanistan’a vermekten vazgeçmişti. Bu durum adadaki Rumların ENOSİS yani Yunanistan’a ilhak emelini hiçbir zaman ortadan kaldıramadı.

İngilizler adadaki Rumları kontrol etmekte zorlanacak, bunun cezasını da Türkler çekecekti.

Süreç adım adım Kıbrıs’ın bağımsızlığına, ardından 1963’te kurulan ortak cumhuriyetin ortadan kaldırılması için 1974’te yapılan darbeye, ENOSİS ilanı ve Türkiye’nin garantör devlet sıfatıyla gerçekleştirdiği Kıbrıs Barış Harekâtı’na kadar gelecekti.

Yazar Hakkında
Son Yazılar (TIKLA)

Tayfun ÇAVUŞOĞLU

Gazeteci / Yazar - Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Almanca Bölümü (1985) mezunu. 1983'ten itibaren yerel gazetelerde muhabir, istihbarat şefi, haber müdürü, yazı işleri müdürü ve genel yayın yönetmeni olarak görev yaptı. Bursa Ansiklopedisi'ne (Yılmaz Akkılıç, 2002, Burdef Yayınları) madde yazarlığı yaptı. E-Kitap Yayıncılık tarafından (Şubat 2018) epub formatında yayınlanan “Nutuk“ için editör olarak Atatürk ve Kurtuluş Savaşı kronolojisini hazırladı. Mümin Ceyhan'ın yazdığı “Kanla Yazılan Dostluk“ romanının (Mümin Ceyhan Bursa Kültür Kaynakları Araştırma Kütüphanesi yayını, Mart 2023) editörlüğünü yaptı. Çağdaş Gazeteciler Derneği (ÇGD) Bursa Şubesi'nde başkanlık (1997-2001) görevini yürüttü. Aynı zamanda web sitemiz Belgeseltarih.com'un kurucu ortağı ve yazarıdır. Yayınlanmış Kitapları: 1)“Çanakkale 1915 – İftiralar, Yalanlar, Polemikler“, 2014, Kastaş Yayınevi-İstanbul 2)"1915 - Çanakkale Savaşında Trakya", 2018, Haber Ajansı Yayınları-İstanbul E-Posta: [email protected]