• Erkan ERDEM

Türkler geçmişte Sümer toprakları, Anadolu’da Hatti, Asya ve Avrupa üzerine yayılmışlar. Tor=torpak-toprak, Tar = su, Tur=dağ halkaları ile ovalarda, su çevresinde, dağlarda yaşayan tarım ve hayvancılıkla uğraşan Türk halklarını anlatmışlar. Demiri işlemeyi öğrenip bunu Temur = demir olarak açıklamışlar. Temur, temür, timur, demir gibi Türkçede ağız deyişleri var. Demiri işlerken kor durumundaki olayı Temur=tem-sıcak, ur-büyük; büyük sıcaklığı anlatmışlar. Tem sözcüğü, Avrupa dilindeki temparature sözcüğüne kök olarak geçiyor. Ur sözcüğü Asya ve Sümer dillerinde de kullanılmış. Günümüzde çay demle sözünde çayı sıcaklaştır diyoruz.

Türkçede geçen Abla, Afiyet olsun, Ana, Anadolu sözcükleri üzerine çalışmaları anlatalım.

Türkçede Abla=kız kardeş sözcüğü ile kız kardeşlerine bal gibi değerli, güzel, tatlı anlamında tanımlama yapmışlar. Kutsal ana olarak geçen Api sözcüğü Bal Arısı kökenlidir. Ana arı görüntüsünden kutsal Api Ana’yı tasarlamışlar. Türkçede geçen Api sözcüğü, Latince ve diğer Avrupa dil yapısına Bal Arısı olarak geçiyor. Türkçede api, apa, aba, eba, abla ağız değişiklerinde ana ve kız kardeş abla kökeni olarak kullanılmış. Apa’nın Uygurca metinlerinde, tüm tanrıların ablası olarak geçmektedir. Balkız, Baldız sözcükleri de bal kökenlidir. Günümüz Trabzon- Çaykara köy ve yaylalarındaki halkın, eba=kız anlamında kullanımı devam etmektedir.

Api’nin Türkçe’deki diğer bir kullanımı Afiyet Olsun sözcüğüdür. Afiyet olsun=yağ bal olsun anlamında. ‘Api ya’ ağız değişikliği ile dilimizde Afiyet sözcüğüne dönüşüyor.  ‘Api ya’ veya ‘Apa ya’; apa = bal; ya = yağ anlamıyla Afiyet Olsun sözcüğü, Api-ya veya Apa-ya= yağlı ballı, yağ bal olsun anlamında kullanılan sözcüklerden.

Api’yi gerçek ana bal arısının görüntüsüyle karşılaştıralım. Bal arılarının kanatları, bacak yapıları, alt gövdenin biçim ve çizgilerinden Api’nin Ana Bal Arı yapısında olduğunu söyleyebiliriz.

Türkçede Ana=anne, çocuğu olan kadın, yavrusu olan dişi hayvan çevirisiyle Ana sözcüğünün kökeni ‘an’ sözcüğü. An=gök, gün anlamında. Dilimize gün, günün kısa süresi olarak geçmiş. An kökünden üretilen ana=ailenin günü, gündüzü, gecesi, güneşin aydınlığı anlamında kullanılmış. Asya ve Sümer halk dillerinde kullanılan sözcüklerden.

İlmiye ÇIĞ açıklaması; ‘Nana: Ana-tanrıça Kybele’nin adlarından biri. Nina ve İnnina da denir. Akad’lar kendi dillerinde onu aynı anlamda İştar sözcüğüyle çevirmişlerdir. Ana ve Anna sözcükleri de bu kökten türemedir. Mezapotamya mitolojisinde Nane adıyla tanrı Enzu’nun ve kimi yerde de tanrı An’ın kızı olarak gösterilir, aşk ve savaş tanrıçası sayılır. İ.Ö. V.I. yüzyılda Babil’de Annumitu adıyla anılmıştır. An: Gök-tanrı. Anum da denir.’

Ana sözcüğü Sümer sözlüklerde ama, Akadcada ummum olarak geçiyor. Diğer yabancı dillere Türkçeden geçmektedir. Dîvânu Lugâti’t-Türk’de uma olarak yazılmış.

Sözlüklerde ana anlatımı; ‘Sumerce ama veya eme, Akadca umu(m), İbranice ama, em; Hititçe hannas (=büyük anne), Macarca anya, Arapça umi, Latince anus (= yaşlı kadın) ve anna (=üvey anne, dadı), Almanca ana (= nine, büyük anne), Maya Dilinde naa, Eski Yukarı Almanca ana (=nine, büyük anne), Prusya Dilinde ane (= yaşlı kadın), Kürtçe ana (= ruhani kadın, azize); Ermenice han ve Yunanca annis ‘azize’leri ifade etmiştir. Şemseddin Sami, ana sözünün İstanbul’da anne şeklinde telaffuz edildiğini belirtmektedir. Türkçeye yakın dillere de geçmiştir. Kazakça, Uygurca ve Azerice ana, Kırgızca ene veya apa, Özbekçe ana, Türkmence ece; Tatarca ani, ana veya ina sözleri ‘ana, anne’ karşılığındadır.’

Anadolu=İnsanın toprağın anası anlamında ad. Yabancı dilde olduğunu söyleyenler varsa da tamamen Türkçe’dir. Yazıtlarda Lugal sözcüğü Sümer ve Hatti kökenlidir. Lugal; lu= insan; gal= saray, büyük yapılı ev; çevirisi ‘Sarayın insanı’. Lugal sözcüğü ile halkın konuştuğu Kral sözcüğü aralarında ters çeviri olmasından kaynaklı. Yazıtlarda Lugal olarak yazılan, halkın konuşurken tersinden gallu- kral olarak dillere geçmiş. Böylece Lu= insan olduğu anlaşılıyor. do veya to=toprak sözcüğünün ön Türkçesi. Buradan Anadolu veya Anatolu adının üç farklı sözcüğün birleşiminden oluştuğunu söyleriz. Ana-to-lu; Ana= dişi kadın; to= torpak – toprak; Lu= insan, adam.

Anahtar Kelimeler: Temur, Abla, Afiyet olsun, Ana, Anadolu.

Kaynakça

• Türk Dil Kurumu – Sözlük, DîvânuLugâti’t-Türk Veri Tabanı.
• wikipedia.org
• com
• https://tarihvearkeoloji.blogspot.com/2014/12/api-hera-umay-etugen.html
• https://lrc.la.utexas.edu/eieol/hitol/100#glossed_text_gloss_94688
• Nafiz AYDIN, Büyük Sümerce Sözlük.
• İlmiye ÇIĞ açıklamaları
• Erkan ERDEM – facebook/gruplar/köklerimin Dili Kitabı