Bursa’da fil cinayeti! Arşivden yansıyanlar…

Ekrem Hayri PEKER /

Biliyorum, başlık sizi çok şaşırttı. Doğrusu okuduğumda ben de çok şaşırmıştı. Maalesef insanların öldürülmelerine tarihten alıştık. Tarihte, insanların binek ve tarımsal faaliyetlerde kullandıkları hayvanların, besledikleri at, koyun, keçi ve sığır sürülerinin hastalık nedeniyle kırıldığını, kıtlık ve kuraklıktan öldüklerini biliyoruz.

Tabi ki av amacıyla öldürülen hayvanlar knumuz dışında. Çoğu zaman domuz, tilki, kurt ve benzeri hayvanlar için sürek avları düzenlenirdi.

İlk gördüğüm hayvanat bahçesi Bursa’daki Kültürpark’ta yer alan hayvanat bahçesiydi. Ana kapıdan sola dönüp yürüdüğünüzde hemen hemen cıvıl cıvıl çocuk sesleriyle dolu hayvanat bahçesine ulaşırdınız.

En çok ilgiyi tavşanlar görürdü. Kafesleri nispeten genişti. Çocuklar tavşanlara yiyecek olarak ot, havuç gibi yiyecekler verirlerdi.

Değişik yerlerde kafeslerde kuşlar, kuğu, ördek, kaz, tavuk ve horozlar, yılanlar bulunurdu. Büyük hayvanları sayarsak domuz, ayı, birkaç aslan, kurt ve tilki aklımda kalanlar. Birkaç metrekarelik dar kafeslerde zavallı hayvanlar eziyet çekerlerdi. Doğal olarak bu hayvanlar çok yaşamazlardı. Sonra Kenan Evren’e Çin ziyaretinde ördek hediye edildi. Ördekler çoğalınca sağa sola gönderildi. Kültürpark’taki hayvanat bahçesine bir kafes daha eklendi ve Pekin ördeği” tabelası kondu.

Sonra, Bursa Belediye Başkanlığına seçilen Erdem Saker, gerçek bir hayvanat bahçesi yaptı. Bursa Hayvanat Bahçesi Avrupa’nın sayılı bahçeleri arasına girdi.

İnegöl’de yılda iki defa kurulan panayırlara mutlaka hayvanat bahçesi veya hayvan sirki çadırları gelirdi. Küçücük kafeslerde genelde yurdumuzda yaşayan tilki, kurt, yabani domuz, yavru ayılar bulunurdu.

Çadırların önünde “Afrikanın balta girmemiş ormanlarından getirilen vahşi hayvanlar” afişi bulunurdu. Bazen, bir çığırtkan elinde megafon benzer şeyleri bağırırdı

Boa yılanlarını sık görürdük. Bazen çadırdaki panayırcı boa ile oynardı, beline veya boynuna sarardı. Aslan, kaplan görmedim ama çadırın üzerinde resimleri olurdu.

Ender hayvan olarak sadece fok’u söyleyebilirim. Fok, kolay bulunuyordu sanırım. Karadeniz kıyısında yaşayanlar fokları derilerinden iyi “Çarık” yapıldığı için avlarlarmış. Kara lastik çıkınca fok avı bırakılmış. Yirmi yıl önce Atlas dergisinde Karadeniz’deki son fok kolonisini yok eden adamı yazıyordu. Hayvanat bahçeleri ve panayırcılara fok avlarmış. Aynı yıllarda çıkan başka bir sayıda da Egede 1930-1940 yılları arasında son kaplan ailesini yok eden avcıyı yazıyordu. Adam, sürekli avladığı kaplanlardan birinin postuyla dolaşırmış.

Ciddi manada hayvanat bahçesini 1971 yılında İzmir’e gittiğimde Fuar alanında görmüştüm. Buradaki hayvanat bahçesi 1936-1937 yıllarında Türkiye’de ilk hayvanat bahçesi olarak Kültürpark içinde 18 dönümlük alana kurulmuştur. Hayvanat bahçesinde taşınmadan önce 21 tür memeli, 50 tür kanatlı, 17 tür sürüngen olmak üzere 88 tür ve 1000 adet hayvan barınıyormuş.

Gördüklerimden iki hayvan aklımda kaldı. Birisi daracık bir alana hapsedilmiş fil Pak bahadır. Ölümü uusal gazetelerde haber oldu. Ölümle yalnızlıktan kurtuldu.

1948 yılında Pakistan’da doğa Pak Bahadır 1954 yılında İzmir’e getirilmişti. 2007 yılında vefat ettiğinde 59 yaşındaydı. Sürekli betona basmaktan ayakları iltihaplanan Bahadır, ameliyat esnasında hayatını kaybetti.

Diğer aklımda kalan Nil Kaplumbağasıydı. Bu kaplumbağa, o zaman kadar fiilen veya resimlerini gördüğüm kaplumbağalardan çok farklıydı, yassı bir gövdesi vardı.

Aslan, kaplan ve benzeri hayvanları sirklerde de gördüğüm için sanırım o kadar etkilemedi.

Gelelim Bursa’daki filin öyküsüne, İzmirli bir girişimci olan Mehmet Çevik, İzmir fuarının hayvan pavyonunun işletmesini kazanır. İzmir Fuarı öncesi başta bir fil ve zürafayı Bursa’daki kültürparka getirip, übretli olarak meraklılara gösterir. Yaz mevsiminde bu hayvanlar Bursalıların ilgisini çeker. Ancak geride bıraktığı bir hesap peşini bırakmaz.

Bursalılardan büyük bir ilgi gören fil, kısa bir süre sonra ölür. 5 Ağustos 1959 tarihli Hakimiyet gazetesinde filin ölümü ön sayfada haber olur. İki ton ağırlığındaki filin ölümü şaşkınlıkla karşılanır. Filin görünür bir hastalığı yoktur. Filin değeri 85 bin lira gibi büyük bir meblağdır.

Veterinerlerin fil üzerinde yaptığı otopsi, filin zehirlendiğini göstermektedir.

10 Ağustos tarihli gazetede ölen fille ilgili bir haber okuyoruz: “Fil’e göztaşı yutturanlar”. Haberin devamında, “Kibrit başı rejiminden sonra zehirli elma da fayda etmeyince göztaşı yutturarak zehirledikleri için 150 lira almışlar.

İlginç olan, fili zehirleyenlerin İzmir’de filin sahibi Mehmet Çevik tarafından yakalanmaları olmalı.10 Ağustos tarihli Hakimiyet gazetesinde olaya geniş yer verilir.

Polisin yaptığı tahkikat sonunda Çetin Şencan ve arkadaşı Abdullah Uluer, fili öldürmek suçundan tutuklanırlar. Sanıkların ifadesinden olayın İzmir’de yapılan bir ihaleden kaynaklandığı anlaşılıyor. Daha önce İzmir Fuar alanındaki “Hayvanlar pavyonu” nu işleten Kel lakaplı Hüseyin, ihaleyi kaybetmeyi sindiremez. Hayvanlar Pavyonunu işletirken yanında çalışan hayvan bakıcılarını Bursa’ya gönderir. İhaleyi kazanan Mehmet Çevik, hayvan bakıcılarından Çetin ve Abdullah’ın hal ve hareketlerini beğenmez, onları işten çıkarır.

Mehmet Çevik, İzmir Fuarı öncesi para kazanmak için başta fil ve zürafa olmak üzere birkaç ilgi çekecek hayvanı Bursa’ya getirir ve Kültürpark’ta meraklılara ücret karşılığında göstermeye başlar.

Kel Hüseyin, bakıcılara Fil ve zürafayı öldürmeleri için 150 lira verir ve Bursa’ya gönderir. Hayvanların eski bakıcıları diğer bakıcıların şüphesini çekmeden hayvanlara yaklaşırlar. Hayvanlar, eski bakıcılarını tanıdıkları için tepki göstermezler.

Önce onlara içerdiği fosforla zehirlenmeleri için kibrit başı yuttururlar. Bu netice vermeyince bu iki hayvana zehirli elma yedirmek isterler. Zürafa elmayı yemez, fil yer ama zehirlenmez. Bunun üzerine iki kafadar filin üzerinde yoğunlaşırlar. Piyasada rahatlıkla bulunan ve bitkilerdeki zararlıları öldürmek için kullanılan bir zehir olan “Göztaşı” üzerinde yoğunlaşırlar. Filin içeceği suya göztaşı katarlar. Bu suyu file içirirler. Bu defa amaçlarına ulaşırlar ve fil zehirlenir.

Filin sahibi olayı öğrenince eski bakıcılarından şüphelenir ve polise teslim eder. Sanıklar bu iş için Kel Hüseyin’den bu iş için 150 lira aldıklarını itiraf ederler.

Bakıcılardan ve Abdullah aynı şekilde “Hayvan Pavyonu” sahibini de aynı metotla zehirlemek istemişler, ama zehirlemeyi başaramazlar ve bu suçtan beraat ederler. (16 Ağustos 1959 Hakimiyet)

Dizgici, haberde iki hata yapar, Birincisi pavyon sahibi Mehmet’i Ahmet yapar. İkincisi de 150 lirayı, 150 kuruş olarak dizer.

Ekrem Hayri Peker

Yazar Hakkında
En Son Yazılardan...

Ekrem Hayri PEKER

Kimya mühendisi, araştırmacı, yazar. Bursa Mustafakemalpaşa’da (1954) doğdu. Anadolu Üniversitesi Kimya Mühendisliği bölümü mezunu. TUBİTAK veri tabanına kayıtlı “Teknoloji tabanlı Başlangıç Firmalarına Özel İş Geliştirme” mentörü, C Grubu iş Güvenliği uzmanı olarak Nano kimyasalların tekstil materyallerine uygulamalar konusunda üniversitelerde konferanslar verdi. Çağdaş Gazeteciler Derneği Bursa Şubesi'nce 2024 yılı Araştırma Ödülü'ne layık görüldü. Ödülünü düzenlenen törenle aldı. Yayınlanmış kitaplarından bazıları: "Kuşçubaşı Hacı Sami Bey", "Özbek Mektupları", "Yeşim Taşı - Ön Türkler ve Türk Tarihinden Kesitler", "Kafkasya'dan Anadolu'ya - Zekeriya Efendi". Belgeseltarih.com kurucu ortağı ve yazarıdır. E-Posta: [email protected]