Nöbetçi Eczaneler
- Ekrem Hayri Peker
Mikhail Psellos kitabında 976-1077 yılları arasındaki Doğu Roma’yı anlatıyor. Bu dönemde hüküm süren 11 imparatoru ve saraydaki entrikaları anlatıyor. Bu imparatorların bazıları okul arkadaşıydı. Çoğunun danışmanıydı. Kitapta İmparatoriçe Zoe ve Teodara’ya önemli bir yer ayırmıştır.
Psellos, Malazgirt Savaşı öncesi İmparator Romanos’un (Romen Diyojen) Selçuklulara karşı çıktığı sefere katılmıştır.
Pellos’un bu eserinde Bulgarlar, Peçenekler, Oğuzlar ve Selçuklular hakkında bilgi verir.
Bu dönemde Doğa Roma hizmetinde olan ve üst rütbelere yükselmiş bazı komutanların Türk kökenli olduklarını isimlerinden anlıyoruz.
O dönemdeki Doğu Roma nüfusunun içinde önemli oranda Türk nüfus olduğunu görüyoruz.
Psellos, çevresindeki üst düzey yöneticilerin kendisinden ‘’’Dönemi anlatan bir tarih kitabı yazmasını’’ istediklerini, bu yüzden kısa bir tarih kitabı yazmaya karar verdiğini anlatır. Bu aslında o dönemdeki iç kargaşayı anlatır. Doğu Roma uzmanları kitabı için ‘’Orta Çağ tarihi içinde önemli bir yer tutar’’ demişlerdir.
Doğu Roma’nın o çağlarda ordusunun ücretli askerlerden oluştuğunu anlıyoruz. İmparator II. Romanos (1028-1034) Kuzey Suriye üzerine bir sefer düzenler. 100 bin kişilik ordusunda Rus ve Bulgar kralları, Abaza, Gürcü, Ermeni ve Frank askerleri bulunuyordu. Bu kadar farklı milletten oluşan kalabalık orduları yönetmek kolay değildi. Küçük bir askeri birliğin baskınının yarattığı korku bu orduyu kolayca dağıtır.
Ağır vergilerden bıkan Bulgarlar ayaklanır. Başlarına seçtikleri kişiyi kalkan üzerine kaldırarak kral ilan ederler. Aynı şekilde imparatora isyan eden Makedonlar önderleri Leon’u kalkan üzerine kaldırarak kral ilan ederler.
Psellos, Slavlar için İskit terimini kullanır. Bunun kökeninde Avarların Slavlları Balkanlara getirip, yönetmesi: Parçalanan büyük Bulgar devletinden ayrılan Bulgarların Sloven ve Sırpları örgütlemesi; kurdukları Bulgar devletinin Slavları kendine tebaa yapması yatar.
Mikhail V imparator olduğunda etrafına İskitleri topladığını, Taurus’lu (Kırım) İskitlerin imparatorun müttefiki olduklarını yazar (S:90).
Kitapta İmparator IX. Konstantinos (1942-155) zamanında büyük bir filoyla Marmara’ya sızan ve İstanbul limanlarını ablukaya alan Ruslar da anlatılıyor. Kiev Hükümdarı Yaroslav’ın oğlu Vladimir komutasındaki Ruslar, imparatorun geri çekilmeleri için verdiği parayı az bulurlar.
İmparator toplayabildiği gemilere grek ateşi (sıvı ateş) yükler. Grek ateşi ve çıkan fırtına Rus filosunu dağıtır ve Ruslar deyim yerindeyse katliama uğrarlar.
Psellos. ‘’Bugün vatandaşlık herkese açıktır…Valilerimizin çoğu eminim barbarlardan aldığımız eski esirlerdir’’ derken (S:152) Doğu Roma’daki demografik yapının nasıl değiştiğini anlatmaktadır.
Selçuklular İmparatoriçe Theodora (1055/56) döneminde Tuğrul Bey, yeğeni Yakuti’yi Anadolu’ya akınlar yapmakla görevlendirdi.
İmparator Komnenos (1057-59), isyan ettiğinde ordusunda Taurus bölgesinden (Karadeniz’in Kuzeyi) İskitler bulunuyordu (S.204-208)
İmparator X. Konstantinos (1059-67) döneminde, 1059 yılında Peçenekler Tuna’yı geçtiler. Bu yıllarda Macarlarla Bizans arasında barış hüküm sürüyordu.
Peçenekler akın yapmak için kış aylarını tercih ediyorlardı. Psallos Peçeneklerden pek iyi bahsetmez. ‘’Onlarla dövüşmek ve zorla sindirmek diğer milletlerden daha müşküldü. Ne bedenlerini güçlü ne de manen cesurdular. Vücutlarını zırhla başlarını miğferle korumazlardı. Herhangi bir çeşit kalkan kullanmazlardı. Onların yegâne savunma silahı, sadece ellerinde taşıdıkları mızraktı. Taburlara ayrılmazlardı…Topluca olduklarında korkulacak ve güvenilmez bir milletti’’(S:231-232)
İmparator X. Konstantinos (1059-67) döneminde Selçuklular 1064 yılında Doğu Anadolu’nun önemli kentlerinden Ani’yi ele geçirirler. Batıda da Uzlar(Oğuzlar Tuna’yı aşarlar. Bulgar ve Bizans ordularını yenip, Makedonya, Yunanistan ve Trakya’ya gelirler. Karşılarında hiçbir güç yokken açlık ve hastalık onları kırar. Tuna’nın gerisine çekilirler.
Daha sonra ordunun desteği ile Romanos Diogenes IV. Romanos sanıyla imparator olur. (1068-1071). 1090 yılında Alp Arslan’ın eniştesi Erbasan isyan eder ve Bizans’a sığınmak mecburiyetinde kalır.
Beni şaşırtan Psellos’un Malazgirt Savaşı’nın üzerinde önemle durmaması oldu. Bu savaşta Doğu Roma ordusundaki Uzların ve Peçeneklerin bir bölümü (hepsi değil) Sultan Alp Aslan’ın safına yani Selçuklu ordusuna geçmişti.
- Kitaba dair: Mikhail Psellos’un Khronografia’sı
Çeviren: Işın Demirkent, TTK yayını, 4. Baskı, Ankara-2024
