Mustafa Kemal Paşa Samsun’a çıktıktan sadece 20 gün sonra İstanbul’a geri çağrılmıştır

Prof. Dr. Hilmi ÖZDEN /

Padişah Vahdettin tarafından Mustafa Kemal Paşa Anadolu’ya Vatan’ı kurtarsın diye gönderildi diyenlere en net cevap başlıktaki ifadedir. Hükümet Türk direnişçilerinden İngilizlerin rahatsız olması üzerine İttihatçı olmayan Mustafa Kemal Paşa’yı göndermeye mecbur kalmıştı. Fakat istedikleri istikamette hareket etmeyen Paşa’yı Samsun’a çıktıktan 20 gün sonra evet sadece 20 gün sonra İstanbul’a geri çağırdılar!

Üstelik Padişah ve hükümet onu göndermese bile, Mustafa Kemal Paşa Anadolu’ya geçiş planlarını hazırlamıştı.
Mustafa Kemal Paşa’nın idam kararı çıkana kadar süreç tarihleri aşağıdadır.

Vahdettin’in Mustafa Kemal Paşa’yı vatanı kurtarsın diye Anadolu’ya gönderdiği iddiası şu tarihlerle uyuşuyor mu?

Mustafa Kemal Paşa’nın

Görevlendirilme tarihi: 30 Nisan 1919
Samsun’a çıkış: 19 Mayıs 1919
İstanbul’a geri çağrılması: 08 Haziran 1919

Valiliklere onun görevinden azledildiğine dair telgrafların çekilmesi: 23 Haziran 1919
İstanbul Hükümeti’nin Mustafa Kemal Paşa’nın görevine resmen son vermesi: 8-9 Temmuz 1919 gecesi
Padişah Vahdettin’in Mustafa Kemal Paşa ve bazı arkadaşları hakkında gıyabi idam kararını onaylaması: 24 Mayıs 1920

Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’ya Geçişi

Eğer Hükümet’in görevlendirmesi olmasa Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’ya geçiş planı hazırdı: “Uygun bir zaman ve fırsatta İstanbul’dan kaybolmak, basit bir tertiple Anadolu içlerine gitmek, bir müddet isimsiz çalıştıktan sonra, bütün Türk milletine felaketi haber vermek.” “Mustafa Kemal Paşa bu kararını önce yaveri Cevat Abbas Bey’le görüştü, sonra da güvendiği silah arkadaşlarından Ali Fuat Cebesoy’a, İsmet İnönü’ye ve Rauf Orbay’a açıkladı. Yeni bahçeli Şükrü Bey’le de konuştu. Sonunda Gebze-Kocaeli üzerinden Anadolu’ya gizli geçiş planı hazırlandı. Ancak daha sonra Mustafa Kemal Paşa’nın 9. Ordu Müfettişi olarak Anadolu’ya gönderilmesi gündeme gelince bu plandan vazgeçildi. Eğer saray hükümeti onu resmi bir görevle Anadolu’ya göndermemiş olsa, o kendi planıyla Anadolu’ya geçecekti”

Padişah ve hükümet Mustafa Kemal Paşayı 30 Nisan 1919’da 9. Ordu müfettişi olarak Anadolu’ya göndermeye karar verdi.

6 Mayıs’ta imzalanmış hükümetçe imzalanmış yönetmeliğe göre, Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’ya gönderilme nedeni: Trabzon, Erzurum, Sivas, Van vilayetleriyle, Erzincan ve Canik müstakil livalarında Türk Halkındaki silahlar toplattırılıp uygun yerlerde muhafaza altına alınacak, bazı yerlerde mevcut olup da ordu ile ilişkiler kurduğu ve gizlice ordu tarafından himaye edildiği iddia edilen bölgesel kuruluşların kapatılması sağlanacaktı.

Mustafa Kemal Paşa ise bunun tam tersini yapacaktı:

19 Mayıs 1919 günü Samsun’a çıkan Mustafa Kemal Paşa, 28 Mayıs 1919’da Havza Genelgesini yayınlamıştı. Her yerde millî heyecan ve gösterilerin yapılmasını istemesi, yapılan miting ve gösterilerin millî heyecanlara neden olmasıdır. Bu durum baştan beri Mustafa Kemal Paşa’ya kuşku ile bakan İngilizlerin endişe ve şüphelerini daha da artırmıştı.

Bunun üzerine 6 Haziran 1919’da General Milne imzasıyla Harbiye Nezaretine verilen notada “Mustafa Kemal Paşa ile maiyeti erkânının vilâyetlerde isbat-ı vücut etmelerinin arzu olunmadığını” belirterek Mustafa Kemal Paşa ile beraberindekilerin derhal İstanbul’a dönmelerinin sağlanması istenmiştir. Bu doğrultuda, dönemin Harbiye Nazırı Şakir Paşa, 08 Haziran 1919 tarihinde, 9. Ordu Müfettişliğine “Maiyeti âlilerindeki istimbotlardan biri ile buraya teşrifiniz rica olunur” diyerek telgraf çekmiştir. Mustafa Kemal Paşa, zaman kazanmak adına kömür ve benzinlerinin olmadığını, bunların tedarik edilmesini rica ettiğini ve niçin geri çağrıldığının sebebini öğrenmek istemiştir.

Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul’a geri dön çağrısına uymaması ve Amasya Genelgesini yayınlaması üzerine, Dâhiliye Nezareti 23 Haziran 1919 günü Diyarbakır, Ankara, Erzurum, Sivas, Trabzon, Van, Kastamonu, Bitlis, Elazığ vilayetleriyle Erzincan ve Canik Mutasarrıflıklarına (valiliklerine) şu telgrafı çekmiştir. “Mustafa Kemal Paşa, büyük bir asker olmakla beraber, zamanın siyasetini kavrayamadığı için bütün gayret ve çabalarına rağmen memuriyetinde başarılı olamamıştır. Karesi ve Aydın havalisinde Müslüman halkı kurdurduğu cemiyetler yüzünden zor durumda bırakmaktadır. Çektiği telgraflarla da hatalarını artırmıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın görevinden azledildiği bildirilip kendisi ile irtibat kurulmaması istenmiştir.

Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları Erzurum’da Kongre hazırlıklarını yaparken, Harbiye Nezareti, Mustafa Kemal Paşa’yı İstanbul’a çağırmıştır. 8 Haziran 1919’dan 8 Temmuz 1919’a kadar süren karşılıklı telgrafla oyalama taktiği sona ermiştir. İstanbul Hükümeti 8-9 Temmuz 1919 gecesi Mustafa Kemal Paşa’nın görevine resmen son vermiştir. Aynı dakikada Mustafa Kemal Paşa askerlik görevinden istifa ettiğini bildirmiştir. Mustafa Kemal Paşa askerlikten istifası ile ilgili olarak: “Mübarek vatan ve milleti parçalanmak tehlikesinden kurtarmak ve Yunan ve Ermeni emeline kurban etmemek için açılan millî mücadele uğrunda milletimle beraber serbest surette çalışmaya resmi sıfatım ve askeri görevlerim artık mani olmaya başladı. Bu mukaddes amaç için milletle beraber sonuna kadar çalışmaya bütün kutsal değerlerim adına söz vermiş olduğum, pek aşığı olduğum askerliğe bu gün veda ve istifa ettim. Bundan sonra memleketim için her türlü fedakârlıkla çalışmak üzere sine-i millete bir fert olarak hizmet edeceğimi vatanın her köşesine bildiririm” demiştir. Ankara’da Millî Meclis kurulur kurulmaz da Vahdettin Mustafa Kemal Paşa ve bazı arkadaşları hakkında gıyabi idam kararını 24 Mayıs 1920 tarihli iradesi ile onaylamıştır.

Hilmi ÖZDEN

Kaynaklar:

Neslihan Altuncuoğlu& Abdullah Erdoğan, Arşiv Belgeleri Işığında Mustafa Kemal Paşa’nın Askerlikten İstifa Süreci, Arşiv Belgeleri Işığında Mustafa Kemal Paşa’nın Askerlikten İstifa Süreci1 Journal of Universal History Studies (JUHIS), 2(1), 2019.
Sinan Meydan, Hafıza, Yakın Tarihin Kitabı, İnkılap Yayınları, İstanbul 2019.

Yazar Hakkında
En Son Yazılardan...

Prof. Dr. Hilmi ÖZDEN

Hilmi Özden, 1959 yılında dünyaya geldi. Konya ve Eskişehir’de İlk ve Orta öğrenime devam etti. Yüksek Öğrenimini Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesinde tamamladıktan sonra, iki yıl mecburi hizmet ve on altı ay askerlik görevlerini takiben Sağlık Ocaklarında, Köy Hizmetleri 14. Bölge Müdürlüğünde tabip olarak çalıştı. 1995 yılında Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalında Prof. Dr. Gürsel ORTUĞ ve Prof. Dr. Nedim ÜNAL danışmanlıklarında“Omurganın Torakal Bölümü’nde Medulla Spinalis Çaplarının Manyetik Rezonans Tekniği İle Ölçümü ve Değerlendirilmesi”isimli tezi tamamlayarak Anatomi doktoru ünvanı aldı. 2005 yılında ESOGÜ tarafından Nottingham Üniversitesine gönderildi ve Dr. Lopa Leach’in yanında angiogenesis üzerine çalıştı. Yurt içinde sıçan ve farelerde transplantasyon, embriyonik kök hücre ve mikrocerrahi üzerine çalışmalar yapan ekiplerde görev aldı. 2013 yılında, Eskişehir Türk Dünyası Başkenti Ajansı Danışma Kurulunda ESOGÜ temsilcisi oldu. Şu anda ESTÜDAM (ESOGÜ Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi) müdürü olarak da görev yapmaktadır. Anatomi sahasında yurt içi ve yurt dışı çalışmaları bulunan yazar ESOGÜ Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim dalında öğretim üyesidir. Evli ve iki çocuk babasıdır. E-Posta: hilmiozden@gmail.com