• İlber ORTAYLI / Hürriyet

İbrahim Edhem Paşa, Avrupa’ya ilk giden, gönderilen gençlerden değil, çocuklardandır. Ciddi bir biçimde Fransa’nın yüksek okullarında ve üniversitede bir meslek edinmiştir; maden mühendisliği ve jeoloji. Doğu ve Batı bilgilerini bünyesinde birleştiren, Doğu-Batı dillerini iyi bilen ilginç kişilikli bir sadrazamdır.

Türk Tarih Kurumu’nun son zamanlarda yayın tarama politikasını geliştirdiği bir gerçektir. Son sene çıkan eserler içinde dahi iki kitap var ki Türkiye’deki tarihçi çevrelerin veya tarihi ticaret haline getirenlerin hiçbirinin yayınlamayı düşünemeyeceği tezlerdir.

Bunlardan birincisi Dr. Salih Erol’un “İbrahim Edhem Paşa (19. Yüzyıl Osmanlı Devlet Adamlarından)” başlıklı biyografi çalışmasıdır. İbrahim Edhem Paşa Tanzimat devrinin bütünü boyunca uzun bir yaşama sahiptir. Bu bütünden kastım sadece Sultan Abdülmecid, Sultan Abdülaziz, Sultan Murad devirleri değil, Sultan II. Abdülhamid’in de bir devrini ele almasıdır. İlginç tesadüf, Avrupa’ya ilk giden, gönderilen gençlerden değil, çocuklardandır. Hepsinin çok muvaffak olduğu söylenemez ama Edhem Paşa zekâsı ve çalışkanlığıyla sivrilmiş. Ciddi bir biçimde Fransa’nın yüksek okullarında (burası önemli) ve üniversitede bir meslek edinmiştir; maden mühendisliği ve jeoloji. Döndüğü an bu genç adamı Tanzimat Fermanı’nın ilanı bekliyor. Derhal hami olan Hüsrev Paşa tarafından devletin önemli hizmetlerine sokuluyor. Fazlasıyla hak ettiği malum.

DOĞU-BATI DİLLERİNE HÂKİM

Hüsrev Paşa’yı anlamak için Halil İnalcık Hoca’nın ansiklopedi maddesini okumak zorundayız. Sakız İsyanı’nın ki Yunan ayaklanmasında Yanya ve diğer bölgelerdeki Müslümanlara karşı yürütülen katliamın çok şiddetli bir rövanşıdır; öksüz-yetim kalan birçok çocuk gibi Edhem’in de Hüsrev Paşa tarafından evlat edinildiği anlaşılıyor. Hayatının ilk döneminde karanlık bir başlangıç, ortasında ve sonunda gördüğü yardım ve edindiği bilgiler sayesinde Doğu ve Batı bilgilerini bünyesinde birleştiren, Doğu-Batı dillerini iyi bilen ilginç kişilikli bir sadrazam.

Yazarın büyük bir titizlikle İbrahim Edhem Paşa’nın aile kaynaklarından, yakınlardan başlayarak biyografiye ve arşivlerimize kadar indiği, dikkatli mukayeseler yaptığı göze çarpmaktadır. Edhem Paşa’nın biyografisi etrafındaki cemiyet ve kendisinin asil tutumu açıkça ortadadır. Sakızlı Rum çocuğu, Osmanlı reform çağının büyük adamlarından biri oldu ve bir önemli müzeci (Osman Hamdi Bey) ve onun kardeşi bilgin, araştırmalarıyla Arkeoloji Müzesi ve Topkapı’nın gerçek kurucusu Halil Edhem Bey de onun çocukları olarak yetişti.

OKUNMASI GEREKEN BİR ESER

Bu çalışma için söylenecek tek söz var; İbnülemin Mahmud Kemal İnal gibi eskilerin tabiriyle mütefekkir ve mütebahhir, yani derya kadar bilgili ve o bilgileri edinebilecek konumdaki önemli tarihçimizden sonra Türk biyografi geleneğinde yer almaya layık bir eser. Eski tarihçiler liselerde öğretmendi. İnşallah Salih Erol da bu doktora teziyle başladığı yolda tarihçiler dünyamızda eserler vermeye devam eder.

Kaynak:  Hürriyet – 3 Ekim 2021 – İlber Ortaylı

Toplam Okuma: 282 , Bugün: 6