Bursa Mekteb-i Sultanisi’nin Birinci Eğitim-Öğretim Yılına İlişkin Bazı Veriler

Dr. İsmail YAŞAYANLAR /

Bursa’nın Veli Şemseddin Mahallesi’nde bulunan Akif Paşa Konağı’nda(1) 3 Ağustos 1885(R.22 Temmuz 1301)(2) tarihinde Mekteb-i İdadi-i Mülki adıyla eğitim-öğretime başlayan Bursa Erkek Lisesi, modernleşme dönemi eğitim reformu uygulamaları çerçevesinde birkaç defa isim değiştirmiştir. Başlangıçta dört sınıflık sistemle eğitim veren okul 1893 yılından itibaren üç sınıflık rüştiye kısmının da ilave edilmesiyle yedi sınıflık eğitim-öğretime geçmiştir.

1910-1911 ders yılına kadar idadi olarak eğitim-öğretim veren okul, dönemin Maarif Nazırı Emrullah Efendi’nin Osmanlı topraklarında bulunan 92 idadiden 10’unu sultani’ye çevirme kararı neticesinde Bursa Mekteb-i Sultanisi adını almıştır.(3) Cumhuriyetin ilanına kadar Bursa Mekteb-i Sultanisi adını taşıyan okul, 1923-1924 ders yılına Bursa Lisesi ve sonrasında da Bursa Erkek Lisesi ismini almıştır.

1910-1911 Eğitim-Öğretim Yılında Bursa Mekteb-i Sultanisi Müfredat Programları ve Muallim Kadroları (*)

İdadilerin öğrencileri yüksek öğretime hazırlamada yetersiz olduğunun düşünülmesi sonucu ilk olarak on idadinin sultaniye çevrilmesi uygulaması sonrası, okullardaki müfredatın değişmesini de beraberinde getirdi. Fakat zaten okullarda idadi döneminden kalan öğrenciler yetiştirildiği için hem rüştiye, hem de sultani kısmında hâlihazırda her sınıfta öğrenci bulunuyordu. Aşağıdaki tablolarda 1910-1911 eğitim-öğretim yılında Bursa Mekteb-i Sultanisi’nin hem rüşdiye, hem de sultani kısmında okutulan dersler sınıflara göre sıralanmıştır.

	1. Sınıf Dersleri	2. Sınıf Dersleri	3. Sınıf Dersleri
1	Kur’an-ı Kerim	Kur’an-ı Kerim	Kur’an-ı Kerim
2	Ulum-ı Diniye	Ulum-ı Diniye	Ulum-ı Diniye
3	Arabi	Arabi	Arabi
4	Sarf-ı Türki	Farsi	Farsi
5	Kıraat-ı Türki	Kıraat-ı Türki	Kıraat-ı Türki
6	Tarih-i Umumi	Tarih-i Umumi	Tarih-i Umumi
7	Coğrafya	Coğrafya	Coğrafya
8	Hesab	Hesab	Hesab
9	İmla	Malumat-ı Medeniye	Hendese
10	Hüsn-i Hat	Nahv-i Osmani	Malumat-ı Medeniye
11		İmla	Kitabet
12		Rasim	Fransızca
13		Hüsn-i Hat	Resim
14		Jimnastik	Hüsn-i Hat
15			Jimnastik

Tablo I. Bursa Mekteb-i Sultanisi’nin Rüştiye Kısmında Okutulan Dersler

	1. Sınıf Dersleri	2. Sınıf Dersleri	3. Sınıf Dersleri	4. Sınıf Dersleri	5. Sınıf Dersleri
1	Ulum-ı Diniye	Ulum-ı Diniye	Ulum-ı Diniye	Ulum-ı Diniye	Ulum-ı Diniye
2	Türkçe	Türkçe Kitabet	Türkçe Ezber, Kıraat ve Kavaid	Edebiyat-ı Osmaniye	Edebiyat ve Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye
3	Fransızca	Türkçe Ezber, Kıraat ve Kavaid	Türkçe Kitabet	Fransızca	Fransızca
4	Arabi	Fransızca	Fransızca	Malumat-ı Kanuniye	Kozmografya
5	Farsi	Arabi	Arabi	Tarih	Malumat-ı Kanuniye
6	Malumat-ı Medeniye	Farsi	Malumat-ı Medeniye	Coğrafya	Kimya
7	Ulum-ı Tabiiye	Malumat-ı Medeniye	Ulum-ı Tabiiye	Arabi	Arabi
8	Tarih	Ulum-ı Tabiiye	Tarih	Cebir	Hikmet-i Tabiiye
9	Coğrafya	Tarih	Coğrafya	Hendese-i Mecaseme	Tarih-i Tabii
10	Hesab	Coğrafya	Cebir	İngilizce	İktisad
11	Hendese	Hendese	Hendese	Müsellesat	Tarih
12	Hüsn-i Hat	Usul-i Defteri	Usul-i Defteri	Usul-i Defteri	Hıfzü’s-sıhha
13	Resim	Hesab	Hesab	Hikmet	İngilizce
14	Jimnastik	Hüsn-i Hat	Farsi	Kimya	Hendese-i Resmiye
15		Jimnastik	Resim	Hayvanat-ı Mevalid	Kitabet
16			Hüsn-i Hat	Mihanik(Mekanik)	Jimnastik
17			Jimnastik	Kitabet
18				Jimnastik

Tablo II. Bursa Mekteb-i Sultanisi’nde Okutulan Dersler

1	Osman Sırrı Efendi	Kur’an-ı Kerim, İmla, Sarf-ı Türki
2	Ali Cevad Efendi	Ulum-ı Diniye Kıraat-ı Türki, Hesab, Hendese
3	Abdullah Hilmi Efendi	Arabi, Farsi, Ulum-ı Diniye, İlmihal
4	Musa Kazım Efendi	Farsi
5	Burhaneddin Efendi	Coğrafya, Malumat-ı Medeniye, Kitabet, Kıraat-ı Türki, Tarih-i Umumi
6	Dimitri Efendi	Fransızca
7	Mülazım İhsan Efendi	Resim, Jimnastik
8	Hafız Hamdi Efendi	Hüsn-i Hat
9	Osman Efendi	Nahv-i Osmani

Tablo III. Bursa Mekteb-i Sultanisi Rüştiye Kısmının Muallimleri ve Verdikleri Dersler

1	Hacı Mustafa Efendi	Ulum-ı Diniye
2	Muhiddin Baha Bey	Edebiyat ve Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye, Kitabet
3	Sadık Bey	Fransızca
4	Yüzbaşı Ahmed Efendi	Hendese-i Resmiye, Cebir, Hendese-i Mecaseme, Usul-i Defteri, Mihanik
5	Behcet Bey	Malumat-ı Kanuniye, Malumat-ı Medeniye, İktisad
6	Estepan Efendi	Kimya
7	Hilmi Efendi	Arabi, Malumat-ı Medeniye
8	Kleanti Efendi	Hikmet-i Tabiiye, Hikmet
9	Osman Bey	Tarih-i Tabii, Hayvanat-ı Mevalid
10	Emin Bey	Tarih
11	Doktor Yusuf İzzeddin Bey	Hıfzü’s-sıhha
12	Mustafa Asım Bey	İngilizce
13	Yüzbaşı İbrahim Hakkı Efendi	Jimnastik
14	Selim Sabit Bey	Coğrafya
15	Zahid Efendi	Türkçe Ezber, Kıraat ve Kavaid, Türkçe Kitabet, Türkçe
16	Dimitri Efendi	Fransızca
17	Şükrü Efendi	Ulum-ı Tabiiye
18	Necib Nadir Efendi	Cebir, Hendese, Usul-i Defteri, Hesab
19	Musa Kazım Efendi	Farsi
20	Yüzbaşı Kamil Efendi	Resim
21	Yüzbaşı Vehbi Efendi	Hüsn-i Hat

Tablo IV. Bursa Mekteb-i Sultanisi Muallimleri ve Verdikleri Dersler

Görüldüğü üzere öğrenciler din, dil, sosyal bilimler ve fen bilimleri alanlarında çeşitli dersşer görmektedirler. Ulum-ı Diniye, hem rüştiyenin hem de sultaninin tüm sınıflarında okutulan bir derstir. Öğrenciler Türkçe dersini ayrıntılı bir şekilde görmenin sekiz yıl boyunca Arapça, yedi yıl boyunca Farsça, altı yıl boyunca Fransızca ve iki yıl boyunca da İngilizce dersleri almaktadırlar.

Ders veren muallimlerden üçünün gayrimüslim olduğu görülür. Bunlar, Fransızca dersi veren Dimitri Efendi, Kimya dersi veren Estepan Efendi ve Hikmet(Felsefe) derslerini veren Kleanti Efendi’dir.

Bursa Mekteb-i Sultanisi Birinci Sene Öğrenci Başarı Durumları ve Ödüller (**)

Bursa Mekteb-i Sultanisi’nin ilk eğitim-öğretim yılında idadi olduğu dönemde bu okulda okuyup, son senesini sultani’de tamamlayan 33 öğrenci mezun olmuştur. Bunların yirmi altısı Müslüman, yedisi gayrimüslimdir. Mezuniyet derecelerinden, gayrimüslim öğrencilerin başarı oranlarının daha yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Fakat bu başarı durumunu tüm sınıflara genellemek yanlış olacaktır, bu sadece mezun olan öğrenciler için geçerlidir. Aşağıdaki mükâfat tablolarında da görüldüğü üzere diğer sınıflarda durumun böyle olmadığı anlaşılmaktadır.

Derecesi	Numara	İsim
1	16	Lazari Efendi
2	69	Aşil Efendi
3	247	Eyüb Efendi
4	106	Kadri Efendi
5	284	Emilyus Efendi
6	102	Ahmed Efendi
7	133	Estefani Efendi
8	112	Said Efendi
9	25	Dimitri Efendi
10	9	Kemaleddin Efendi
11	80	Tahir Efendi
12	124	Agob Efendi
13	289	Ahmed Efendi
14	295	Salih Efendi
15	111	Muhsin Efendi
16	149	Paraskevas Efendi
17	127	Ömer Efendi
18	420	Abdullah Efendi
19	291	Şükrü Efendi
20	262	Hasan Efendi
21	45	Mehmed Necib
22	74	Halid Efendi
23	62	Mehmed Hasan Efendi
24	97	Ahmed Munib Efendi
25	87	Mehmed Gülşeni Efendi
26	377	Mustafa Efendi
27	292	Ahmed Efendi
28	414	Vehbi Efendi
29	375	Mustafa Zeki Efendi
30	324	Kadri Efendi
31	105	Racai Efendi
32	418	Osman Efendi
33	419	İbrahim Efendi

Tablo V. Bursa Mekteb-i Sultanisi’nden 1910-1911 Eğitim-Öğretim Yılında Mezun Olanlar

Numara	İsim	Ders	Derece
661	Osman Nuri Efendi	Kur’an-ı Kerim
635	Ahmed Naci Efendi	Ulum-ı Diniye	2 defa
“	“ “ “	Arabî	3 defa
“	“ “ “	Coğrafya	4 defa
“	“ “ “	Hesab	5 defa
“	“ “ “	İmla	6 defa
“	“ “ “	Hüsn-i Hat	7 defa
630	Fehmi Efendi	Sarf-ı Türkî
657	Ataullah Efendi	Kıraat-ı Türkî
655	Mustafa Hilmi Efendi	Tarih-i Umumi

Tablo VI. Bursa Mekteb-i Sultanisi Rüştiye Kısmı 1. Sınıf 1. Şube’den Mükâfat Alan Efendiler

Numara	İsim	Ders	Derece
747	Hafız Ahmed Efendi	Kur’an-ı Kerim
756	İsmail Kemal Efendi	Arabî
740	Eşref Efendi	İmla
728	Seyfeddin Efendi	Tarih
“	“ “	Hesab
“	“ “	Kıraat-ı Türkî	2 defa
771	Hüseyin Efendi	Coğrafya
709	Hüseyin Hilmi Efendi	Hüsn-i Hat
“	“ “ “	Sarf-ı Türkî
760	Ahmed Efendi	İlmihal

Tablo VII. Bursa Mekteb-i Sultanisi Rüştiye Kısmı 1. Sınıf 2. Şube’den Mükâfat Alan Efendiler

Numara	İsim	Ders	Derece
561	Mehmed Efendi	Kur’an-ı Kerim
“	“ “	İmla	2 defa
554	Ahmed Kerim Efendi	Ulum-ı Diniye
99	İdris Efendi	Arabî	2 defa
“	“ “	Tarih-i Umumi	3 defa
“	“ “	Coğrafya	4 defa
“	“ “	Hesab	5 defa
“	“ “	Malumat-ı Medeniye	6 defa
603	Rıza Efendi	Farsi
“	“ “	Hüsn-i Hat	2 defa
565	Mehmed Muzaffer Efendi	Kıraat-ı Türkî
“	Mehmed Muzaffer Efendi	Nahv-i Osmanî	2 defa
58	Zafiraki Efendi	Resim
612	Vehbi Efendi	Jimnastik

Tablo VIII. Bursa Mekteb-i Sultanisi Rüştiye Kısmı 2. Sınıfta Mükâfat Alan Efendiler

Numara	İsim	Ders	Derece
518	Osman Nuri Efendi	Kur’an-ı Kerim
537	Ahmed Efendi	Ulum-ı Diniye
“	“ “	Kitabet	2 defa
527	Zahid Efendi	Arabi
“	“ “	Kıraat-ı Türki	2 defa
“	“ “	Hendese	3 defa
“	“ “	Malumat-ı Medeniye	4 defa
143	Ahmed Efendi	Farsi	2 defa
77	Naci Efendi	Tarih-i Umumi	2 defa
“	“ “	Coğrafya	3 defa
“	“ “	Hesab	4 defa
517	Koço Efendi	Fransızca
72	Yorgi Efendi	Resim
544	Neşet Efendi	Hüsn-i Hat
534	Tenodor Efendi	Jimnastik

Tablo IX. Bursa Mekteb-i Sultanisi Rüştiye Kısmı 3. Sınıfta Mükâfat Alan Efendiler

Numara	İsim	Ders	Derece
126	Ahmed Cevdet Efendi	Ulum-ı Diniye
“	“ “ “	Türkçe	2 defa
“	“ “ “	Arabi	3 defa
“	“ “ “	Coğrafya	4 defa
“	“ “ “	Hesab	5 defa
“	“ “ “	Hendese	6 defa
244	Nihad Efendi	Fransızca
24	Ali Asaf Efendi	Farsi
“	“ “ “	Malumat-ı Medeniye	2 defa
157	Halil Efendi	Ulum-ı Tabiiye
330	Fesih Efendi	Tarih
14	Abdülbaki Efendi	Hüsn-i Hat
405	Şükrü Efendi	Resim
248	Müfhur Efendi	Jimnastik

Tablo X. Bursa Mekteb-i Sultanisi 1. Sınıfta Mükâfat Alan Efendiler

Numara	İsim	Ders	Derece
132	Şahabettin Efendi	Ulum-ı Diniye
“	“ “	Hüsn-i Hat	2 defa
407	Niyazi Efendi	Türkçe
“	“ “	Tarih	2 defa
323	Ahmed Cevdet Efendi	Türkçe Ezber, Kıraat ve Kavaid
128	Estepan Efendi	Fransızca
1	Cemil Efendi	Arabi
“	“ “	Jimnastik	2 defa
121	Âsaf Efendi	Farsi
“	“ “	Malumat-ı Medeniye	2 defa
“	“ “	Coğrafya	3 defa
108	Fevzi Efendi	Hendese
“	“ “	Hesab	2 defa
263	Hasan Efendi	Usul-i Defteriye
316	Leon Efendi	Resim	2 defa

Tablo XI. Bursa Mekteb-i Sultanisi 2. Sınıfta Mükâfat Alan Efendiler

Numara	İsim	Ders	Derece
145	Abdullah Efendi	Ulum-ı Diniye
“	“ “	Türkçe Ezber, Kıraat ve Kavaid	2 defa
“	“ “	Türkçe Kitabet	3 defa
“	“ “	Fransızca	4 defa
“	“ “	Malumat-ı Medeniye	5 defa
“	“ “	Ulum-ı Tabiiye	6 defa
“	“ “	Usul-i Defteri	7 defa
143	Ahmed Efendi	Arabi
“	“ “	Farsi	2 defa
148	Mehmed Fehmi Efendi	Tarih
“	“ “ “	Coğrafya	2 defa
“	“ “ “	Hesab	4 defa
“	“ “ “	Cebir	3 defa
114	Andreya Efendi	Hendese
115	Edhem Efendi	Resim
112	Süleyman Efendi	Hüsn-i Hat
“	“ “	Jimnastik	2 defa

Tablo XII. Bursa Mekteb-i Sultanisi 3. Sınıfta Mükâfat Alan Efendiler

Numara	İsim	Ders	Derece
118	Âsım Efendi	Ulum-ı Diniye
“	“ “	Fransızca
“	“ “	Malumat-ı Kanuniye	3 defa
“	“ “	Tarih	4 defa
“	“ “	Coğrafya	5 defa
“	“ “	Cebir	6 defa
“	“ “	Hendese-i Mecaseme	7 defa
“	“ “	İngilizce	8 defa
“	“ “	Usul-i Defteri	2 defa
“	“ “	Kimya	10 defa
“	“ “	Mihanik	11 defa
281	Necib Efendi	Arabi
130	Hasan Efendi	Fransızca	2 defa
“	“ “	Hikmet	3 defa
“	“ “	Müsellesat	8 defa
125	Halil Efendi	Hayvanat-ı Mevalid
47	Muhtar Sezai Efendi	Kitabet
34	Mücteba Efendi	Jimnastk

Tablo XIII. Bursa Mekteb-i Sultanisi 4. Sınıfta Mükâfat Alan Efendiler

Numara	İsim	Ders	Derece
106	Kadri Efendi	Ulum-ı Diniye
“	“ “	Arabi	2 defa
80	Tahir Efendi	Edebiyat ve Tarih-i Edebiyat-ı Osmani
“	“ “	İktisad	2 defa
“	“ “	Tarih	3 defa
“	“ “	Türkçe Kitabet	4 defa
284	Emilyus Efendi	Fransızca
“	“ “	İngilizce	2 defa
16	Lazari Efendi	Kozmografya
“	“ “	Kimya	2 defa
“	“ “	Hikmet-i Tabiiye	3 defa
“	“ “	Hıfzü’s-sıha	4 defa
“	“ “	Hendese-i Resmiye	5 defa
247	Eyüb Efendi	Tarih-i Tabiiye	3 defa
“	“ “	Malumat-ı Kanuniye
74	Halid Efendi	Jimnastik

Tablo XIX. Bursa Mekteb-i Sultanisi 5. Sınıfta Mükâfat Alan Efendiler

Ödüller, öğrencilerin dersteki başarıları ve okul içi-okul dışı genel tutum ve davranışlarına göre verilmektedir. Ders başarılarından ve okul içi-dışı genel tutumdan alınan mükâfatlar toplanarak her sınıfın birincisi seçilirdi. Buna göre sultani ve rüştiye birincileri şöyledir;

Rüştiye				Sultani
Sınıfı	Numara	İsim	Derece	Sınıfı	Numara	İsim	Derece
1.1.	635	Ahmed Naci Efendi	8 defa	1.	126	Ahmed Cevdet Efendi	8 defa
1.2.	728	Seyfeddin Efendi	4 defa	2.	108	Fevzi Efendi	4 defa
2.	99	İdris Efendi	7 defa	3.	145	Abdullah Efendi	9 defa
3.	537	Ahmed Efendi	3 defa	4.	118	Asım Efendi	14 defa
				5.	16	Lazarus Efendi	7 defa

Tablo XX. Bursa Mekteb-i Sultanisi Sınıf Birincileri

İsmail Yaşayanlar

Notlar

(1)1888 yılında konağın yerine okul binası inşa edilmiştir.

(2)Hudavendigar Vilayeti Mali 1325 Senesi Salname-i Resmisi, 34. Defa, Bursa: Matbaa-i Vilayet, 1325(1910), s.329

(3)Ergün, Mustafa, “Emrullah Efendi Hayatı-Görüşleri-Çalışmaları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Sayı 1.2, 1982, s.20

(*) (**) Bu bölümler şu kaynak eserden faydalanılarak yazılmıştır; Hudavendigar Vilayeti Burusa Mekteb-i Sultanisi 1. Sene Tevzi-i Mükâfat Cedveli – Sene-i Dersiye 1326-1327, Bursa: Vilayet Matbaası, 1327(1911)

Yazar Hakkında
Son Yazılar (TIKLA)

Dr. İsmail YAŞAYANLAR

Dr. Öğr. Üyesi İsmail Yaşayanlar / Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nden mezun oldu (2010). Aynı üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı’nda “19. Yüzyılda Kirmasti (Mustafakemalpaşa) Kazası’nın Sosyo-Ekonomik Durumu” isimli çalışması ile yüksek lisansını (2012), “Sinop, Samsun ve Trabzon’da Kolera Salgınları, Karantina Teşkilatı ve Kamu Sağlığı Hizmetleri (1876-1914) isimli çalışmasıyla da doktorasını (2015) tamamladı. Halen Düzce Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nde görev yapmakta olup, çalışmaları genel olarak yakınçağ döneminde Osmanlı sosyo-ekonomik ve kent tarihi konularına odaklanmıştır. | E-Posta: [email protected]